استرس و راههای مبارزه با آن

دنیای امروز جهانی است پرتنش ؛ فشارهای روحی و عصبی ، اندوه و افسردگی ، دلهره و تشویش ، و به زبان ساده تر غم و غصه دست از سر ما بر نمی دارد. نگرانی های بیش از حد مشكلی است كه میلیون ها نفر به آن گرفتارند اما دل نگرانی ( استرس) همیشه مخرب و زیانبار نیست ! در واقع گاهی اوقات بهتر است نگران باشیم. در یك كلام می توان گفت استرس واكنش لازم و حیاتی است، اما با گذشت زمان ویرانگر می شود. استرس یا فشار روانی ، فراگیرترین عارضه در مردم جهان ، و ریشه اكثر بیماری های جسمی و روانی است.

استرس چیست؟

از بسیاری جهات استرس مانند عشق است كه هر كس آن را به گونه ای درك می كند و خودش را از راه های عجیب نشان می دهد . در یك كلام ، استرس نیرویی قوی است كه قادر است خوبی ها و بدی های بسیاری را سبب شود.

از نظر علمی ، استرس عبارت است از عدم تناسب بین تقاضاها در زندگی ما و منابعی كه برای برآوردن آنها داریم . در حقیقت استرس یك واقعه است. این پاسخ غیر ارادی به خطر ، از اولین روزهای زندگی در ما به وجود می آید. وقتی ما از استرس حرف می زنیم ، آنچه معمولاً شرح می دهیم یك سری نشانه ها هستند كه ممكن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. بیماری های قلبی ، زخم های گوارشی ، احساس فرسودگی و خستگی مداوم ، از دست دادن حافظه ، گرفتگی عضلات گردن ، افسردگی و سردرد، تعدادی از نشانه های عمومی استرس هستند. استرس مزمن در بسیاری از افراد سبب چاقی می شود كه همین امر به نوبه خود از طول عمر می كاهد. حتی بیماری های خطرناكی مانند سرطان با استرس در ارتباط هستند .

تحقیقات نشان داده است كه بدن زنان و مردان به گونه ی متفاوتی به تنش های روانی پاسخ می دهد. همچنین مدارك غیر قابل انكاری درباره چگونگی اثر آن بر رشد و تكامل كودكان از نخستین هفته های زندگی ارائه شده است . واكنش استرس در برابر خطر ، در دو مرحله مجزا عمل می كند. در مرحله ی نخست ، مغز احساس خطر را دریافت می كند و با ارسال پیام به مركز غدد فوق كلیوی ، سبب ترشح آدرنالین می شود. آدرنالین به خون می ریزد، تنفس كوتاه می شود، ماهیچه ها سفت می شوند و بدن برای عمل آماده می گردد. مرحله دوم واكنش استرس ، طی 5 تا 10 دقیقه بعد اتفاق می افتد. به نظر می رسد محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- قشر غدد فوق كلیه رابطه ی نزدیكتری با استرس های هیجانی و فكری داشته باشد.

استرس به گونه شگفت آوری می تواند شكل بدن ما را عوض كند. واكنش استرس بلافاصله ذخایر چربی بدن را برای تولید انرژی و متابولیسم در عضلات به حركت در می آورد . با اطمینان می توان گفت كه سلول های چربی شكم به این هورمون حساس اند و افرادی كه مقادیر زیاد این هورمون ها را دارند، مستعد تجمع چربی در ناحیه میانی بدن هستند، حتی اگر سایر نواحی بدن لاغر باشند. پاسخ به استرس در زنان و مردان اختلافات فاحشی دارد. فشار خون زنان در این شرایط كمتر از مردان افزایش می یابد ، هر چند پس از یائسگی یا برداشتن رحم این تفاوت كمتر خواهد شد. این امر مطرح كننده ی اثر حمایتی ناشی از استروژن است. اما واكنش زنان نسبت به استرس زاهای بیرونی ، طیف وسیعتری را نشان می دهد. به عبارت دیگر ، زنان بیشتر تنش های خارجی را احساس می كنند واین به دلیل طرز نگاه خاص آنان به جنبه های مختلف زندگی است. در حقیقت مردان در یك زمان تنها مراقب یك چیز هستند، اما زنان مراقب همه جا هستند. به نظر می رسد جدا از جنسیت ، تجارب اوایل دوران كودكی نیز اثر عمیقی بر شیوه برخورد با تنش های خارجی داشته باشد.
والدین اغلب در مورد منشأ استرس در زندگی كودكان خود دچار اشتباه می شوند. آنها تصور می كنند كه اطفال ، بیشتر از كارهای دوستان خود ناراحت می شوند. اما حقیقت چیز دیگری است. بزرگترین مسائلی كه فكر آنها را ناراحت می كند، بیمار شدن ، دعوا و اختلافات خانوادگی ، و طلاق والدین است. كودكانی كه زندگی سالمی دارند و به خانواده هایشان عشق می ورزند، یاد می گیرند كه چگونه واكنش استرس را تعدیل كنند.

توماس هلمز در پژوهش های خود به این نتیجه رسید كه تنها عامل مشترك در ایجاد هر نوع استرس ، لزوم و اجبار در ایجاد تغییر و تحول مهم در روند زندگی معمولی فرد است. این پژوهشگر مشاهده نمود كه در بیماران مبتلا به سل ، شروع بیماری غالباً متعاقب یك سلسله اتفاقات و حوادث و بحران های مخرب مانند مرگ و میر در خانواده ، از دست دادن شغل یا تغییر آن ، ازدواج ، طلاق و مانند آن بوده است. البته باید متذكر شد كه استرس علت ایجاد سل نیست ، لیكن در شدت وخامت آن مؤثر است. در پژوهش دیگری مشخص گردید كه میزان سرماخوردگی در افرادی كه قدرت مقابله با فشارهای زندگی را ندارند به مراتب بیشتر از دیگران است. به منظور نشان دادن اثر استرس ناشی از تغییرات عمده زندگی كه عامل مشترك تمام استرس ها است ، هلمز و روانشناس دیگری به نام ریچارد ریهی، از پنج هزارنفر سئوالاتی مبنی بر اولویت دادن به اتفاقات و حوادث و تغییرات مهم زندگی نمودند كه بر اساس آن مقیاس معروف هلمز- ریهی برای اندازه گیری درجه اهمیت وقایع زندگی ساخته شد. نتیجه این پژوهش اولویت وقایع اتفاقی را در زندگی این پنج هزار نفر نشان می دهد.

عوامل استرس زا را در خود شناسایی كنید

چه چیزهایی سبب استرس در شما می شوند؟ اولین چیزهایی كه معمولاً به نظر ما می رسند وقایعی هستند كه ما را عصبانی یا دگرگون می سازند. اما راجع به مسائلی كه شما را متأثر می كنند، می ترسانند، هیجان زده یا خوشحال می كنند، چه می گویید؟ شما حتی ممكن است با افكار ، احساسات و انتظاراتتان موجب پیدایش استرس در خود شوید. هر رویداد یا فكری كه سبب ایجاد احساسات قوی منفی یا مثبت گردد، می تواند باعث پیدایش استرس شود كه حتی گاهی ناشی از جمع شدن وقایع كوچك است.

كنترل استرس

آموزش كنترل استرس یك فرایند سه بخشی است: نخست نشانه ها و علت ها را تشخیص می دهید. سپس مهارت های كنترل را می آموزید و این كه چگونه آن مهارت ها را به كار ببرید. چگونگی برخورد شما با استرس ، به منشأ آن بستگی دارد: اگر علت آن ، مسئله ای خارج از كنترل شماست، تنها چاره می تواند آموزش پذیر باشد. در مواقع دیگر، مهارت های برخورد با آن می تواند به شما كمك كند تا نسبت به استرس سازش پیدا كنید یا وضعیت را تغییر دهید.

برای كنترل استرس ، چهار دسته از مهارتها باید آموخته شوند:

1- مهارتهای آگاهی

2- مهارتهای پذیرش

3- مهارتهای برخورد

4- مهارتهای عمل

بیاموزید كه گاهی شكست را تجربه كنید. زمانی كه مشكلی برایتان پیش می آید، به نظر می رسد می خواهید چیزی را كه اصلاً در حیطه اختیارات شما نیست، كنترل كنید. چه فكر می كنید؟ فكر می كنید قادر مطلق هستید؟ سعی كنید با روشهای گوناگون خود را آرام سازید. برای مدارا با نگرانی ها ، همواره این عبارت را به خاطر داشته باشید : هیچگاه به تنهایی ناراحت و نگران نباش . انزوا و زانوی غم به بغل گرفتن سبب تشدید نگرانی ها می شوند. اگر علت ناراحتی خود را برای فرد دیگری شرح دهید، یقیناً می توانید به حقیقت و عمق مسائل پی ببرید.

با این كار حتی می آموزید كه چگونه با خود نیز صحبت كنید. با استفاده از روش روان درمانی " شناختی " شخص تمامی عادت های فكری اش ر ا باز آموزی می كند و به جای این كه افكاری منفی مانند " من به آخر خط رسیده ام "را به مغز خود راه دهد، تفكرات پرثمر و به عبارتی " مثبت اندیشی" را می آموزد. اگر به مشاهده و بررسی افكار ناخودآگاه خود بپردازید ، می توانید دیدگاهی را كه همواره برای شما غصه و افسردگی به دنبال دارد، اصلاح كنید. باید آغاز كنید و به طور مداوم تمرین نمایید. در واقع باید گفت : روان درمانی شناختی طناب نجاتی است كه با قلاب " حقیقت " ، انسان را از گودال " نگرانی ها " نجات می بخشد.

یك شیوه مؤثر دیگر ، دقت در منش افرادی است كه به طور طبیعی در برابر استرس مقاوم اند.

بعضی افراد تبعات آزاردهنده ی بیماری ، فوت نزدیكان و اسارت و شكنجه را با آرامش عجیبی پشت سر می گذارند. این افراد در یك چیز مشترك اند و آن ، شیوه برخورد و توجیه خوش بینانه نسبت به مسائل زندگی است. آنها تمایل دارند بیشتر موضوعات مقطعی را مورد توجه قرار دهند ، تا این كه فكر خود را به مسائل گسترده مشغول سازند.

در واقع این افراد مسائل زندگی را به گونه ی خاصی تعبیر و تفسیر می كنند و آنها را به شكل موقتی و اختصاصی می بینند تا دائمی و فراگیر. به علاوه ایشان با فعالیت های مثبت برای خود كسب اعتبار می كنند ، در حالی كه ناتوانی شان را به خارج نسبت می دهند. به عبارت دیگر ویژگی های شخصیتی مردمان مقاوم در برابر فشارهای روانی ، در قالب سه واژه یتعهد، كنترل و مبارزه جویی خلاصه شده است .

استرس ، بخشی از زندگی است و معمولاً به دنبال حوادث روزمره به وجود می آید. برای مبارزه با استرس، راه های مختلفی وجود دارد كه به چند مورد آنها اشاره می كنیم :
1. منابع و موارد استرس زا را تا حد امكان از میان بردارید. برای مثال، اگر جمعیت و شلوغی موجب ناراحتی شما می شود، زمانی را برای خرید انتخاب كنید كه خلوت باشد. اگر صف سینما یا تئاتر شلوغ است، در صف نایستید. می توانید از نوارهای ویدئویی آن فیلم یا نمایش استفاده كنید.
2. از شر وسایل اضافی و بی مصرف خلاص شوید و اطراف خود را خلوت كنید. می توانید این وسایل را حراج كنید یا اصلاً به كسانی بدهید كه مورد نیازشان است.
3. اگر همیشه دیر به مقصد مورد نظر خود می رسید، كاغذ و قلمی در دست بگیرید و كارهای روزمره خود را یادداشت كنید. با این كار در می یابید وقت خود را چگونه تنظیم كنید. برای مثال، اگر چهل دقیقه طول می كشد تا به محل كار خود برسید، آیا به موقع از خانه خارج می شوید؟ ، چنانچه منطقی و واقع بین باشید ، می توانید مشكلات خود را حل كنید و از استرس زندگی خود بكاهید، فقط اگر منطقی و واقع بین باشید. اگر وقت كافی برای انجام تمام فعالیت های مورد نظر و مهم خود ندارید، پس شاید بیش از حد تلاش می كنید. از تمام فعالیت های روزمره و مدت زمان آنها ، یك فهرست تهیه كنید.
4. از موقعیت های استرس زا اجتناب كنید. اگر انجام یك ورزش یا بازی خاص سبب اضطراب شما می شود، از انجام آن خودداری كنید. هدف از انجام این تمرینات، بالا بردن روحیه و ایجاد نشاط است. اگر می دانید این ورزشها احساس خوبی به شما نمی دهد، از انجام آنها بپرهیزید.
5. اگر نمی توانید استرس را از میان بردارید، سعی كنید عادت های خود را عوض كنید. از ارتباط و معاشرت با افرادی كه سبب استرس و اضطراب شما می شوند، بپرهیزید. برای مثال، اگر با پدرهمسر خود رابطه خوبی ندارید، اما نمی خواهید این امر مسئله ساز شود، به هنگام دعوت كردن از وی از دیگر اقوام همسر خود نیز دعوت كنید تا از فشار روحی و اضطراب شما كاسته شود.
6. رقابت با دیگران در كار، شغل، مقام و ظاهر، می تواند یكی از منابع اجتناب ناپذیر اضطراب باشد. شاید هم افرادی را بشناسید كه كارمی كنند تا حسادت و خشم دیگران رابرانگیزانند. اما در حقیقت باید به آنچه دارید، قانع باشید. چون اضطراب حاصل از حسادت و رقابت، به خود فرد تحمیل می شود.
7. وسایلی مثل موبایل یا كامپیوتر باعث می شوند كه طی یك روز بیش از حد كار و فعالیت انجام دهیم. قبل ازخرید وسایل و تجهیزات جدید مطمئن شوید كه این وسایل به پیشرفت موقعیت فعلی شما كمك می كند.آگاه باشید كه مراقبت از دستگاه ، و تعمیر و نگهداری آن می تواند استرس زا باشد.
8. سعی كنید در هر زمان فقط یك كار را انجام دهید. برای مثال، به هنگام تمرین ورزشی دوچرخه زدن مجبور نیستید به رادیو گوش دهید یا تلویزیون هم تماشا كنید. به یاد داشته باشید كه گاهی اوقات برای پرهیز از استرس بهتر است هیچ كاری انجام ندهیم.
9. اگر شما از بی خوابی، سردرد و ناراحتی معده رنج می برید، در نظر داشته باشید كه استرس سبب این مشكلات است . اگر همزمان عصبانی ، ناامید و نگران باشید، نیروی جسمانی شما تحلیل می رود و خسته و فرسوده می شوید.
10. اگر احساس می كنید كه استرس و اضطراب شما بیش از حد است و كنترل آن خارج از توان خودتان است، باید از پزشك متخصص كمك بگیرید.
به طور كلی احساس عدم سلامت و بی میلی برای بلند شدن از خواب به هنگام صبح ، نشانه های اولیه استرس و اضطراب بیش از حد است.

تمریناتی برای كاهش استرس

1- خود را سازمان دهید . برای این كه استرس خود را به روش اثربخشی اداره نمایید ، باید از روشهای مناسب تخصیص زمان و انرژی برای انجام كارها بهره‌ گیرید.
2- با نظارت بر افراد و اشیای اطراف خود بر خویشتن مسلط شوید. بدین ترتیب شما می‌توانید ضمن حمایت خویش ، از استرس‌ رهایی یابید.
3- با ارائه ی بازخوردهای مثبت به خویش، عزت نفس خویشتن را افزایش دهید و خود را بهترین فرد برای انجام كارها در نظر بگیرید.
4- با برنامه‌ ریزی فعالیت های تفریحی در زندگی ، خود را تشویق نمایید. در واقع این امر به شما كمك می‌كند تا انگیزه‌ای برای انجام كارهایتان داشته باشید.
5- ورزش كنید ، چون سلامتی شما به توانمندی‌ سلول های بدنتان در جذب اكسیژن و غذا بستگی دارد. ورزش هایی از قبیل پیاده روی ، دوچرخه سواری ، شنا و ... حداقل به مدت پانزده تا سی دقیقه در سه روز هفته برای سلامتی قلب و پاهایتان مفید است.
6- با استفاده از تنفس عمیق و تمركز بر افكار مثبت، استرس و نگرانی را از خود دور كرده و به خود آرامش دهید. خواب كافی همراه با تفكر مثبت ، استراحت به صورت تدریجی، ورزش، گوش‌ دادن به موسیقی ملایم، ارتباط با دوستان ، و دوست داشتن دیگران از عوامل ایجاد آرامش در افراد است.
7- در حد امكان بعضی مواقع دست از كار بكشید. هفت الی هشت ساعت خواب در شب ضروریست. بین مطالعه استراحت كنید، چون برای مدتی از زمان، ذهن شما توان یادگیری دارد و پس از آن، احتیاج به زمانی برای طبقه ‌بندی و كامل كردن اطلاعات دارد. یك قانون كلی در این زمینه می‌گوید: ده دقیقه استراحت برای هر یك ساعت مطالعه . به همان اندازه كه به ذهنتان استراحت می‌دهید به چشمانتان نیز استراحت دهید.
8- از وضعیت جسمی خودتان آگاه باشید. از نشانه‌های پریشانی در خود از قبیل سردرد ، دلواپسی، آشفتگی، درد معده، نداشتن تمركز، سرماخوردگی، خستگی زیاد و ... مطلع باشید. به خاطر داشته باشید این علائم می‌توانند عاملی برای ایجاد اختلالات جدی‌تر از قبیل زخم معده ، فشارخون بالا و بیماری های قلبی باشند.
9- به تغذیه خود توجه كنید. با یك رژیم غذایی متعادل غذا بخورید. از غذاهایی كه چربی یا شكر زیاد دارند، اجتناب كنید و خود را به دارو و الكل عادت ندهید. مواد كافئین‌دار با این كه شما را بیدار نگه می‌دارند، ولی در بسیاری مواقع سبب می‌شوند انسان نتواند روی مسائل تمركز داشته باشد ؛ و نیز به یاد داشته باشید بیست دقیقه پیاده ‌روی در روز بهتر از بسیاری از نسخه‌های دارویی در ایجاد آرامش به شما كمك می‌كند.
10- شاد زندگی كنید. آمار نشان داده كه افراد بانشاط ، عمر طولانی و مشكلات جسمی كمتری دارند و نسبت به دیگران پركارتر هستند. در زندگی با چیزهایی كه به نظر بی‌معنی می‌آیند با شوخ طبعی برخورد كنید. به خاطر داشته باشید شما انسان بسیار ویژه‌ای بوده و لایق بهترین رفتارها با خودتان هستید.
توصیه مهم برای رسیدن به آرامش درونی
1 - خداوند را ستایش كنید و همواره از گناهان مختلف مخصوصاً گناهان كوچك بیم داشته باشید.
2 - به همه ی عقاید احترام بگذارید.
3 - به دیگران عشق بورزید.
4 - محیط خود را سلامت و بهداشتی نگه دارید.
5 - بینوایان را دستگیری كنید.به گدا پول ندهید . فقط او را تغذیه كنید و تنبلی را از او دور نمائید.
6 - فساد را رواج ندهید (مانند رشوه دادن وگرفتن).
7 - بینش خود را وسعت دهید واز حسادت بپرهیزید.
8 - دیگران را ببخشید وخوش رفتار باشید.
9 - یك شهروند و یك انسان نمونه باشید.
10 - درون خود را از افكار بیهوده خالی كنید. واجازه ندهید دیگران با سخنان یاوه ذهن شما را مشغول كنند.
11 - ایثار را سرلوحه قراردهید و از غیبت و دروغ بپرهیزید.